Eva Eikhout over eigen regie in de zorg

Marit van den Bosch (marketeer Zorgwerk) in gesprek met Eva Eikhout (media persoonlijkheid) over eigen regie in de zorg.

In de zorg wordt veel gesproken over eigen regie, zelfredzaamheid en reablement: het stimuleren van zorgvragers om zoveel mogelijk zelf te leren en te doen, zodat zij hun zelfstandigheid behouden of vergroten.

Reablement is in Nederland nog relatief nieuw, zeker vergeleken met landen als Denemarken, Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk, waar het al jaren een integraal onderdeel is van de ouderenzorg en thuiszorg.

In “zorgland” hier heeft het concept pas de laatste jaren voet aan de grond gekregen, en dat komt vooral door drie redenen:

1.    Veranderende zorgvraag – De vergrijzing en het tekort aan zorgpersoneel maken het noodzakelijk om mensen langer zelfstandig te laten functioneren.

2.    Cultuuromslag in de zorg – Traditioneel is zorgverlening in Nederland sterk gericht op overnemen van taken om comfort en veiligheid te garanderen. Reablement vraagt juist om het tegenovergestelde: stimuleren, oefenen, en pas ingrijpen waar nodig.

3.    Beleidsdruk en kostenbesparing – Gemeenten en zorgorganisaties zoeken naar manieren om zorg betaalbaar te houden zonder de kwaliteit te verlagen.

Het “nieuwe” zit dus niet alleen in de methode, maar vooral in de mindset:

·         Van zorgen voor naar samen werken aan herstel en zelfredzaamheid.

·         Van langdurige ondersteuning naar kortdurende, doelgerichte begeleiding.

·         Van afhankelijkheid naar empowerment.

In die zin voelt reablement voor Nederland nog als een frisse wind — het doorbreekt het idee dat verlies van zelfstandigheid per definitie blijvend is.

Maar hoe werkt dit in de praktijk, vanuit het perspectief van de zorgvrager zelf?

Wij spraken hierover met Eva Eikhout: presentatrice, dagvoorzitter, ambassadeur zorgvernieuwing bij VGZ, schrijfster én zorgvrager die haar ondersteuning regelt via een persoonsgebonden budget (PGB). Eva is een mooi voorbeeld van iemand die, ondanks haar afhankelijkheid van zorg, maximale regie houdt over haar leven en zorgteam. Ze heeft haar zorgverlening zelf zorgvuldig georganiseerd en voelt zich daardoor vrij en zelfstandig.

Zoals Eva zelf zegt:
             “Je bent regisseur van je eigen leven, maar je kunt je leven niet helemaal regisseren.”

In dit interview gaat het vooral over hoe Eva als zorgvrager op een succesvolle manier de regie behoudt en vormgeeft. Reablement gaat eigenlijk over hoe professionals en organisaties zorg zo inrichten dat cliënten meer zelf kunnen doen en leren. Eva laat ons zien wat het betekent om al die regie in eigen hand te hebben. Ze daagt zorgorganisaties uit om te onderzoeken hoe zij cliënten beter kunnen ondersteunen bij het vergroten van hun zelfredzaamheid.

Wat wilde je vroeger worden toen je kind was?

Ik had als kind best uiteenlopende ideeën. Een daarvan was dat ik bij de politie wilde. Dat leek me superleuk, maar ik merkte al snel dat ik in noodsituaties bevries, dus daardoor had ik al snel door dat dat niets voor mij zou zijn.

Ook wilde ik al een tijdje bij de televisie werken, maar het voelde tegelijkertijd een beetje als een veel te ver van mijn bed show. Daardoor heb ik het nooit echt als een serieuze optie overwogen.

Hoe is het uiteindelijk gekomen dat je de richting op bent gegaan van presenteren op tv en het werk wat je nu doet?

Toen ik klaar was met studeren, stuurden een paar vrienden me een linkje door over de BNNVARA Academy door met de vraag: ‘Is dit niet iets voor jou?’ Elk jaar nemen ze daar een nieuwe lichting aan. Het is een soort traineeship binnen BNN VARA.

Op de auditiedagen liepen de meest hippe Amsterdamse tv-waardige mensen rond. Dus ik dacht dit gaat hem vast niet worden. Maar tot mijn verbazing kwam ik iedere keer een ronde verder. Uiteindelijk was ik een van de twee uitverkorenen en kon ik deelnemen. Daar is voor mij het balletje gaan rollen in de mediawereld. Het was een intens jaar, waar ik veel geleerd heb over mezelf. Ik had het echt niet willen missen.

Wat betekent de zorg voor jou?

Ik ben afhankelijk van dagelijkse zorg en persoonlijke verzorging., Dat betekent dat ik iedere dag, vooral iedere ochtend even geholpen moet worden met aankleden, douchen, haren doen, maar ook ontbijt maken, mijn huis opruimen, de was draaien en noem het allemaal maar op.

Als we het hebben over zorg in zijn algemeen, gaat het erom dat je iets voor een ander doet. Iemand helpen of ondersteunen.

De essentie van zorg is, dat we hier samen op deze wereld zijn en elkaar ook een beetje moeten helpen.

Over de kwaliteit van zorg gesproken. Wanneer zeg jij van ik vind nu dat de zorg ook echt goed is voor mij is?

Persoonlijk vind ik dat zorg goed is, als de regie zoveel mogelijk bij de zorgvrager ligt. Ik zeg altijd: ’Je bent regisseur van je eigen leven, maar je kunt je leven niet helemaal regisseren.’  Een voorbeeld is, ik heb niet geregisseerd om geboren te worden in dit lichaam. Dit is nou eenmaal zo. Maar wat ik zelf regisseer, wie mij komen helpen met douchen, met aankleden en wanneer ze dat doen. Dat regel ik allemaal zelf. Natuurlijk ben ik ergens afhankelijk. Als er ‘s ochtends niemand komt, kan ik de deur niet uit. Maar juist doordat ik zelf kies wie er komt en wanneer, voel ik mij onafhankelijk. 

Wat zijn dingen die je zelf kan waar mensen toch verbaasd over zijn?

Heb je even? Ik doe mijn eigen make-up, woon zelfstandig en verdien mijn eigen geld, ik heb geen uitkering. Mensen zijn soms verbaasd dat ik zelf een kopje koffie kan vasthouden en drinken met mijn arm. Ook vinden ze het bijzonder dat ik naar feestjes ga.

Ik ga twee keer per week naar de gym met een personal trainer. Ik wil echt dat hij me helemaal kapot maakt, en dat doet hij gelukkig ook. Burpees vind ik echt verschrikkelijk, en sprinten vind ik ook vreselijk. Sporten is voor mij niet alleen goed voor mijn mentale gezondheid, maar helpt me ook praktisch. Als ik fit blijf, kan ik makkelijker op de krukjes in mijn huis komen en dingen uit de kast pakken. Zo kan ik mezelf beter redden. Ik denk dat een fit en gezond lijf voor iedereen belangrijk is.

Waarom is zorgvernieuwing voor jou persoonlijk zo belangrijk?

Met hoe de zorg nu is, redden we het gewoon niet meer. We hebben te maken met enorme vergrijzing. De zorgvragen nemen toe, worden complexer en mensen verwachten steeds meer. De feiten zijn duidelijk: Zo houden we het niet vol.

Ik denk dat we betere zorg kunnen gaan leveren, als we het op een innovatieve en vernieuwende manier indelen. Ook geloof ik dat we de kwaliteit van leven van mensen kunnen verbeteren. Goede zorg is voor mij dat je als patiënt zoveel mogelijk de regie houdt. Ik vind dat we nu in een systeem zitten waarin we veel mensen pamperen en denk dat het meer een wisselwerking moet zijn. Op die manier vind ik zorgvernieuwing belangrijk.

Als jij morgen de zorg zou mogen veranderen met 1 radicale verandering wat zou dat dan zijn?

Als ik de zorg morgen zou mogen veranderen, dan zou ik vooral inzetten op meer zorg op afstand. Meer online consulten, in plaats van altijd fysiek naar de dokter toe. Daar valt heel veel winst te behalen.

Daarnaast denk ik dat onze wetgeving echt radicaal anders moet. Minder in hokjes denken en meer maatwerk maken, door meer vertrouwen te geven aan de patiënt. De patiënt moet meer de regie krijgen in de zorgbehandeling, waar dat nu vaak meer de dokter of de zorgprofessional is.

Ik ben ambassadeur zorgvernieuwing bij VGZ en samen maken we een serie over zorgvernieuwing, genaamd Eef zoekt Vernieuwing, die je kunt vinden op YouTube. In deze serie interview ik zowel de bedenkers als de gebruikers van nieuwe ideeën en oplossingen in de zorg. We bezoeken regelmatig zorgvernieuwers die echt gave dingen doen: van braces voor polsen tot snellere CT-scans, en operaties die in één keer kunnen in plaats van dat die in drie delen moet. Het is zo bijzonder om te zien wat zij bedenken en hoeveel verschil ze maken. Soms denk ik echt: wat draag ik eigenlijk bij, als ik zie wat zij allemaal voor verschil maken? Dat inspireert me enorm.

Kun je een mooi voorbeeld nemen van een moment wanneer eigen regie echt een verschil maakte in jouw leven?

Ik weet nog goed dat ik op mezelf ging wonen toen ik 19 was. Daarvoor woonde ik bij mijn ouders en hielpen zij me, bij alles waar ik hulp bij nodig had. Maar je gaat natuurlijk niet op jezelf wonen zodat je ouders alsnog elke dag langskomen. Ik wilde het anders regelen, maar had geen idee hoe. Ik was student, met een onregelmatig leven, dus ik dacht: hoe plan ik dat dan?

Via via kwam ik in contact met een vrouw die haar eigen zorgteam had opgezet. Ze had zelf mensen uitgezocht, aangenomen en maakte zelf de roosters. Uiteindelijk heb ik dat ook gedaan. Ik had nooit gedacht dat ik daar zó blij mee zou zijn.

In januari ging mijn relatie uit. Op zo’n moment ben je kwetsbaar en zit je niet lekker in je vel. Op zo’n moment is het zó waardevol dat degene die mij ’s ochtends komt helpen met aankleden, iemand is die ik zelf heb gekozen. Iemand bij wie ik me veilig voel, die mijn situatie kent en bij wie ik mezelf mag zijn, ook als ik me even niet oké voel. Dat zijn echt de momenten waarop ik besef hoe belangrijk eigen regie is.

Wanneer wordt hulp bieden – regie overnemen volgens jou?

Voor mij wordt hulp bieden pas regie overnemen op het moment dat je een keuze maakt voor iemand anders, zonder dat diegene daarom heeft gevraagd. Bijvoorbeeld bepalen welke kleren ik aantrek of hoe m’n haar wordt afgedroogd. Misschien wil ik mijn haar op een manier föhnen waarvan jij denkt: dat zou ik zelf nooit zo doen. Maar ja, het zijn míjn haren, dus ik bepaal.

Voor behandelingen geldt dat ook. Een arts kan zeggen: ‘Dit is de beste behandeling'. Maar misschien zegt de patiënt: ‘Ik wil eerst die wereldreis maken, en dan pas aan de behandeling beginnen'. Dat mag, het is hun leven. Natuurlijk moet een arts adviseren, dat is hun vak. Maar uiteindelijk moet de patiënt kunnen zeggen: ‘Dat snap ik, maar ik kies iets anders'. Dat is voor mij echt de regie houden.

Wat zijn voor jou voorbeelden van zorgverleners die het verschil maakten – en wat deden zij anders?

Ik heb dus twaalf zorgverleners die voor mij zorgen. Je merkt zeker verschil. Toen Mila drie keer was geweest, wist ze waar mijn broeken lagen, hoe ik mijn haar geföhnd wil hebben, hoe ik mijn koffer lekker vind. Ze maakt mijn bed op, zonder dat ik er om hoef te vragen. Voor mij zijn het de zorgverleners die heel erg actief zien wat er moet gebeuren, zonder dat ik dat constant moet zeggen.

Ga voordat je zorg gaat verlenen, even met elkaar in gesprek. Zeg: ‘Ik ben dit, jij bent dat. Wat vind je fijn en wat niet? Wat spreken we af? Wat moet je van mij weten?’

Wat zou je willen dat andere begrijpen over leven met een beperking?

Dat je geen beperking hoeft te hebben om een beperkt te zijn. Mijn gevoel zegt, dat veel mensen denken dat je met een beperking de hele dag beperkt bent. Dat is niet zo. Op het moment dat mijn zorgverleners op tijd komen en mijn rolstoel en mijn auto het doen, dan is er eigenlijk helemaal niet zo veel aan de hand. Op het moment dat een van die randvoorwaarden uitvallen, dan voel ik het pas weer.

Ik denk dat iedereen zich wel eens beperkt voelt. Door perfectionisme, een gebroken hart, een burn-out, noem het maar op. Dus heb niet de illusie dat mensen met een beperking contant beperkt zijn. Wees ervan bewust dat je zelf ook wel eens beperkt bent geweest.

Wat gaat er volgens jou goed in de zorg als het gaat om reablement?

Ik vraag me af of reablement al goed bekend is bij mensen, dat ze er ook daadwerkelijk naar handelen. Naar mijn idee is het systeem er ook nog niet helemaal klaar voor om reablement te motiveren.

Toevallig hoorde ik vanochtend een mooi voorbeeld. Er was een omaatje met een hoogpolig tapijt waardoor ze niet goed haar kamer kon stofzuigen, omdat dat tapijt te zwaar was. Er kwam iemand langs die huishoudelijke hulp indicieerde. Terwijl iemand anders zei: 'Volgens mij moet deze mevrouw gewoon een minder hoog tapijt of laminaat krijgen. Dan kan ze zelf weer stofzuigen.' Het gaat dus om de gedachte: ga je zorg verlenen of pas je de omgeving aan?

Laten we vooral aanmoedigen dat veel organisaties in een experimenterende fase zijn.

Zou je nog iets anders willen meegeven aan organisaties op het gebied van reablement?

Ik denk dat het vooral belangrijk is dat je, zodra je een je nieuwe zorgaanvraag krijgt of iemand leert kennen met een zorgvraag, je ook echt aan diegene vraagt: ‘Wat denk jij?' Of ‘Wat is volgens jou de beste oplossing?’ Het hoeft niet altijd vanuit de organisatie of uit het systeem te komen. Het is een wisselwerking. Kijk vooral naar wat iemand gelukkig en blij maakt, in plaats van alleen te denken aan wat volgens jou de beste zorg is.